આ વર્ષે 2021માં 12 જાન્યુઆરીના રોજ શુક્રવારથી ગુપ્ત નવરાત્રીનો શુભારંભ થવા જઈ રહ્યો છે. નવરાત્રીના આ નવ દિવસ માતા દુર્ગાના નવા રૂપોની પૂજા-ઉપાસનાનો દિવસ હોય છે. એવામાં નવરાત્રીની કડીમાં આજે તમને દેશના વિશેષ માતાજીના એક એવા મંદિર વિશે જણાવવા જઈ રહ્યાં છે, જેમના સંબંધમાં માનવામાં આવે છે કે આ પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં અલૌકિક ચમત્કારી શક્તિ રૂપ છે, આ મંદિર ગુફાના અંદર વસેલું છે અને આ મંદિર કત્યુર કાળયુગથી સંબંધ રાખે છે.
આજે અમે વાત કરી રહ્યાં છે માતા કૌમારી દેવી ગુફા મંદિરની… જે દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડની સાંસ્કૃતિક નગરી અલ્મોડાથી લગભગ 31 કિલોમીટર દૂર લમગાડ બ્લાકના નૌરા વન વિસ્તારની સુંદર પર્વતોમાં આવેલું છે. જણાવવામાં આવે છે કે આ મંદિર ખૂબ જૂનું અને પ્રસિદ્ધ મંદિર છે, જે એક ગુફામાં હાજર છે. આ મંદિરમાં તેઓ સ્વયંમાં અલગ ચમત્કારી શક્તિની હાજરીનો અનુભવ પણ થાય છે. જાણકારો અનુસાર, આ મંદિર કત્યુર કાળયુગથી સંબંધ રાખે છે. માતા દુર્ગાને સ્વરૂપ ગુફા મંદિરોને લઈને કેટલાક રહસ્યો, અલૌકિક શક્તિ અને કથાઓ છે. આ મંદિર જંગલોના પર્વતો વચ્ચે આવેલુ છે.
આ મંદિરની શિલા ગુફા માતા દુર્ગા (કૌમારી)ના 108 નામોમાંથી એક છે, મંદિર શિવાલિકની તે પર્વત પર છે, જે પોતાના નામના કન્યાઓ અને કુંવારીને સુરક્ષા કવચ આપે છે. આ દેવી માતાનું એવું અલૌકિક સ્થળ છે, જ્યાંથી શિવ પુત્ર કાર્તિકેય અને પાંડવોની તમામ પૌરાણિક કથાઓ છે.
માતા કૌમારી ગુફા મંદિરનો ઈતિહાસ
પૌરાણિક કથાઓના અનુસાર, આ ગુફામાં સ્થિત ગુફા મંદિરમાં માતા પાર્વતીએ જ્યારે ભગવાન શિવથી કુમાર કાર્તિકેય અને ગણેશજીના લગ્ન કરવાની જિદ્દ પકડી, ત્યારે મહાદેવએ વ્યવસ્થા શરૂ કરતા કહ્યું કે બંને માંથી જે આખી સૃષ્ટિનું પરિભ્રમણ લગાવીને પોતાના માતા-પિતા સમક્ષ ઉપસ્થિત રહેશે. તેમને પ્રથમ અવસર આપવામાં આવશે.
ત્યાર બાદ કુમાર કાર્તિકેય તેમનું વાહન મોર પર હવામાં નીકળી પડ્યાં, જ્યારે ગણપતિ ત્યાં ઉભા રહ્યાં અને તેમણે તેમના માતા-પિતા સાથે પરાક્રમ લગાવીને પ્રણામ કર્યુ અને સામે ઉભા રહી ગયાં. આ પર ગજાનનથી પૂછવામાં આવ્યું- હે ગજાનન તમે અહીં ઉભા છો, તો તેમણે ઉત્તર આપ્યો કે મારા માટે સંપૂર્ણ પૃથ્વી તેમના માતા-પિતા છે, આથી મોટું કોઈ નથી, કથા અનુસાર, શિવ અને પાર્વતીએ ગણેશને આશીર્વાદ આપ્યાં અને સૃષ્ટિનું ભ્રમણ કરીને કુમાર કાર્તિકેય જ્યારે પરત આવ્યાં, તો તેમને પરાજય માનવામાં આવ્યાં. આથી કાર્તિકેય નારાજ થઈને કૈલાશ છોડીને ચાલ્યાં ગયાં.
કથા અનુસાર, કાર્તિકેય દક્ષિક તરફ વળતા ઘણી ગુફાઓમાં જ્યારે પ્રવેશ કર્યો તો કુમાર કાર્તિકેયની શક્તિ આ શિલાખંડોમાં સમાય ગઈ, આ જ સ્વરૂપને અહી માતા કૌમારી કહેવામાં આવે છે, આ ગુફામાં માતાને શીલવિગ્રહની પૂજા કરવામાં આવે છે. અહી માતાના મંદિરને કુમારી દેવીનું મંદિર પણ કહેવામાં આવે છે, દેશ દુનિયામાં અન્ય સ્થાનો પર પણ માતા કુમારી દેવીનું મંદિર હાજર છે, તેમાં મુખ્ય રૂપથી કુમારી દેવી મંદિર, કાઠમાંડુ, દેવી કુમારી મંદિર કન્યાકુમારી છે.
પાંડવાથી જોડાયેલી કથા…
કથાઓ અનુસાર, પાંડવોને બદ્રીનાથની યાત્રા દરમિયાન ત્યાંની સકારાત્મક શક્તિ તેમની તરફ ખેચી લાવી અને તેમણે અહી રોકાયને તપ પણ કર્યું અને ઘણાં દિવસ સુધી ધ્યાન કર્યું. તેમના હેઠળ અહીં ગુફા અંદર વિશાળકાય ગદાને અથડાવાના પ્રમાણના રૂપમાં પ્રદર્શિત કરી શકાય છે, એવાં ઘણાં ચિત્ર અહી પ્રદર્શિત છે.
પુરાતાત્વિક મહત્વ
અહી ગુફાની બાહ્ય અને અંદરની દિવાલો પુરાતાત્વિક મહત્વ દર્શાવે છે, તેમજ ઉલ્ટી છતમાં જોવામાં આવતા ગોળાકાર ગડ્ડા અને લીટ્ટી પણ ઘણું બધું દર્શાવે છે.
સંત મહાત્માઓનો ડેરો
માતા કૌમારી ગુફા મંદિરમાં સંત મહાત્માઓના ડેરા લગાતાં રહે છે, અહી સમય સમય પર ભાગવત કથાઓ અને શિવરાત્રિના દિવસ ભવ્ય મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે. ગુફામાં બિરાજમાન માતા કૌમારી દેવીને ચુંદડી, ચાંદલો, સિંદૂર, બગડી આદિ ચડાવવાની પરંપરા છે.
